کرم ابریشم؛ حشره ای شگفت انگیز
کرم ابریشم با نام علمی « Bombyx mori »، حشره ای است تک خوار که فقط از برگ درخت توت « Morus » تغذیه می کند و از مهم ترین گونه حشرات صنعتی شناخته شده است که امروزه بیش از %۹۵ الیاف ابریشمی تولیدی جهان از پرورش واریته های این گونه به دست می آید. هرسال ۶۰ هزار تن ابریشم خام تولید و تبدیل به پیراهن، لباس، روتختی، پرده و دیگر فراورده ها می شود.
منشاء اولیه پرورش کرم ابریشم، با بیش از ۵ هزار سال قدمت، کشور چین هست و علاوه بر چین، کره جنوبی، هند، ژاپن و تایلند نیز از سایر کشورهای پیشتاز در عرصه تولید ابریشم هستند.
تخم حشره کرم ابریشم توت، نوغان نامیده می شود و نوغانداری از دو کلمه «نوغان» به همین معنا (تخم پروانه کرم ابریشم) و «داری» به معنی نگهداری کردن و پروراندن تشکیل شده است که معادل انگلیسی آن Sericulture است.
نوغانداری فعالیت کشاورزی مشتمل بر دو بخش باغبانی (کاشت ، داشت و برداشت گیاه توت) و پرورش کرم ابریشم است.
بیشتر بدانید: زنبور عسل ایرانی
اصول استاندارد پرورش کرم ابریشم و بهره برداری از صنعت نوغانداری شامل مراحل مفصلی است که در این مختصر جریده نمی گنجد و در ادامه تنها به شرح کوتاهی از این حشره شگفت انگیز خواهیم پرداخت.
تعداد کروموزومهای هاپلوئید حشره کرم ابریشم (n=28) و دیپلوئید آن (۲n=56) است.
در کرم ابریشم توت، تعیین جنسیت کروموزومی برعکس بسیاری از موجودات زنده بوده؛ بطوریکه ZZ جنس نر و ZW جنس ماده هست.
سیکل زندگی کرم ابریشم با تفریخ آغاز می گردد.
خروج کرم از تخم را تفریخ گویند.
کرم ابریشم معمولا دارای پنج مرحله تغذیه و چهار مرحله پوست اندازی است که به هر مرحله از تغذیه، «سن» و به هر مرحله از پوست اندازی، «خواب» گفته میشود؛ لذا می توان گفت که کرم ابریشم دارای ۵ سن و ۴ خواب است.
در سنین ۱، ۲ و ۳ کرم را اصطلاحا «کرم جوان» گویند که جمعا حدود ۱۱ روز طول می کشد؛ همچنین در سنین ۴ و ۵ کرم را «کرم بالغ» نامیده که ۱۵ تا ۱۶ روز به طول می انجامد.
لارو تازه از تخم خارج شده متشکل از ۱۳ حلقه است و در یک نگاه، شباهت به مورچه های سیاه کوچک دارد.
کرم در این مرحله به علت وجود موهای سیاه متراکم روی بدن و شباهت ظاهری به مورچه، «کرم مورچه مانند» نیز نامیده میشود.
بیشتر بدانید: پرورش قورباغه ، الماس سبز
لارو بالغ در حداکثر رشد خودش، بعد از ۲۳ تا ۲۵ روز تغذیه از برگ درخت توت، وزنی معادل ۵.۰۶ گرم، یعنی ده هزار برابر وزن روز اول کسب می کند.
در پایان سن پنجم کرم ها از اشتها افتاده و از تغذیه باز می مانند و جثه آنها کوچک شده و به رنگ زرد شفاف در می آیند که در این زمان با گذاشتن وسایل پیله تنی بر روی کرم ها، موجبات تنیدن پیله فراهم می آید.
همان طور که در ابتدای مطلب بیان شد کرم ابریشم توت تنها از برگ درخت توت برای تغذیه استفاده می کند و هیچ غذای دیگری را نخواهد خورد.
برگهای توت باید بلافاصله بعد از بیرون آمدن کرم از تخم در اختیارش قرار گیرد (حشره کرم ابریشم تنها در دوره لاروی خود که دارای چهار مرحله جلد اندازی و پنج سن لاروی است، می تواند از برگ توت تغذیه کند).
ابتدای هر تابستان پروانه کرم ابریشم از پیله خارج می شود و پروانه ماده پس از جفت گیری ۵۰۰ تا ۷۰۰ تخم کوچک می گذارد که وزن هر ۱۰۰ عدد تخم حدود ۶۰ میلی گرم است.
در بهار هنگام رویش درختان توت، تخم ها تفریخ می گردد (البته تخم هایی که تحت شرایط طبیعی ذخیره می شود، تا بهار سال بعد تفریخ نخواهد شد اما در صورت استفاده از روش های مصنوعی، می توان تخم ها را در همان سال تفریخ کرد و از هر تخم، یک لارو ۳ میلیمتری بیرون می آید که وزن هر ۱۰۰ عدد لارو حدود ۴۵ میلی گرم است؛ سپس طی چهار مرحله پوست اندازی می کنند تا کاملا بالغ شوند، در این هنگام هر کرم ابریشم شروع به ریسیدن پیله اطراف خودش می کند.
کرم ابریشم یک تار ابریشمی نازک ترشح می کند و بعد با چسبی که تهیه می کند پیله را به صورت سطح صافی به هم می چسباند.
این کار ۴۸ تا ۷۲ ساعت به طول می انجامد.
اگرچه پیله به عنوان محصول اصلی استفاده نمی شود، اما در عوض برای تهیه ابریشم خام به کار می رود.
بیشتر بدانید: لوازم و تجهیزات زنبورداری
دو تا سه روز بعد از تشکیل پیله، کرم درون آن به شفیره تبدیل میشود و تقریبا بعد از دو هفته به صورت پروانه از پیله خارج می شود.
از شفیره کرم ابریشم برای تهیه غذای ماهی، لوازم دارویی و آرایشی استفاده میشود.
طول رشته نخ ابریشمی یک پیله ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ متر و قطر آن ۰.۰۰۲ متر هست.
خروج پروانه از پیله می تواند این رشته نسخ را تکه تکه کند در حالی که ابریشم از پیله کامل که شفیره داخل آن است به دست می آید.
در یک مزرعه پرورش کرم ابریشم، پروانه های بالغ فقط به اندازه موردنیاز، اجازه خارج شدن از پیله را دارند و باقیمانده به وسیله گرما در درون پیله کشته می شوند.
پروانه کرم ابریشم، رنگ متمایل به زرد و بدنی کلفت و پرمو دارد. عمر پروانه بالغ بسیار کوتاه است.
