تلاش برای پذیرش آرین در مرغداری ها

چه کسی هزینه های مرغ آرین را می دهد؟ مرغدار، مصرف کننده یا حاکمیت؟

اختصاصی دامیران؛ گسترش لاین آرین – که به عنوان لاین ایرانی در کشور تبلیغ و معرفی می شود – به تازگی توجه زیادی را به خود جلب کرده، موافقان و مخالفان را به صف کرده است. علیرغم اهمیت این نژاد در اقتصاد سیاسی ایران، اکثریت مرغداران به دلیل اقتصادی نبودن و بازده نسبتا ضعیف در مقایسه با مرغ های کاب، لوهمن، راس و AA+ ، تمایل کمتری به پرورش جوجه های گوشتی آرین نشان می دهند. دامیران سعی دارد در سلسله گزارش هایی به بررسی واقعیت های پیرامون این لاین پر حاشیه بپردازد. از همه صاحب نظران – چه موافق چه مخالف، چه در حاکمیت چه در بخش مردمی، دعوت می کنیم در این گفتگوهای علمی مشارکت نمایند.

در کشور ما مرغ بیشترین سهم را در تأمین‌ پروتئین سبد غذایی خانوارها دارد. آمارها نشان می‌دهد که در کشور ما سرانه مصرف مرغ از متوسط جهانی بیشتر و حدود ۳۲ کیلوگرم در سال است. این به آن معناست که سالانه حدود دو و نیم میلیون تن گوشت مرغ وارد بازار کشور می شود. صنعت عظیم پرورش مرغ گوشتی کشور سالانه حدود یک میلیارد قطعه جوجه ریزی می کند و تمام این ها مبین استراتژیک بودن تولید گوشت مرغ برای کشور است.

مرغ لاین، صنعت استراتژیک

خط لاین مجموعه‌ای از ژنتیک خالص است که تمام اطلاعات و ویژگی‌هایی که یک مرغ برای بهترین عملکرد اقتصادی باید داشته باشد را در خود جای داده است. این ویژگی‌های ژنتیکی در فرایند تولید باید کمک کنند تا مرغ با ضریب تبدیل بالا و نیز کاهش هدررفت منابع غذایی (خوراک)، با صرف کمترین هزینه تولید بالاترین بهره را نصیب تولید کننده کند که در اصطلاح تخصصی به آن ضریب تبدیل (FCR) می گویند. پرورش مرغ لاین یک فناوری بسیار پیشرفته و کاملا علمی است که در طول زمان نسبتا طولانی کشورهای معدودی آن را توسعه داده اند و با توجه به نفع اقتصادی طبعا به سادگی آن را در اختیار سایر کشورها قرار نمی دهند. دارندگان این دانش یک حاشیه امن برای تولید طیور و نیز درآمد اقتصادی کشورشان، ‌ایجاد کرده اند. طی سال ها تعداد نژادها و کشورهای دارای این فناوری عملا به سه کمپانی اصلی در ۲-۳ کشور کاهش یافته است.

لاین آرین، لاین ایرانی؟

در سال ۱۳۶۲ – یعنی حدود ۴۰ سال پیش – طرح ملی احداث مجتمع پرورش و اصلاح نژاد مرغ لاین (آرین) تدوین و مورد تصویب سیاستگذاران قرار گرفت و مقرر شد ۱۱۳۵ هکتار از اراضی جنگلی در شمال کشور (منطقه بابلکنار) برای اجرای این طرح تخصیص یابد. عملیات عمرانی این طرح بزرگ بیش از هفت سال به طول انجامید و فعالیت‌های این مجتمع از سال ۶۹ با خرید و ورود گله اجداد نژاد «هایبرو» از کشور هلند، به صورت آزمایشی آغاز شد.

همزمان با آغاز به کار این مجتمع، تعدادی از کارشناسان ایرانی از سوی هلندی‌ها آموزش‌های لازم را دریافت کرده و پس از آن در سال ۱۳۷۱ اولین گله لاین کشور از هلند وارد ایران شد. از همین رو به نظر می رسد اطلاق عنوان نژاد بومی به مرغ آرین از نظر علمی درست نبوده و فقط شاید برد سیاسی و تبلیغاتی برای تحریک عرق ملی داشته باشد. آرین و پیکان و پراید و پژو و … همه فرزندان یک متدولوژی اند.

به گفته دکتر اردشیر نجاتی، استاد ژنتیک و اصلاح نژاد دانشگاه تهران، «این یک نژاد خارجی است و از ابتدا عنوان آرین نداشته است. یک سویه تجاری بود که وارد ایران شد و در اینجا نام آرین بر روی آن گذاشته شد. ما باید واقع بین باشیم. نمی توان سویه ای را از خارج وارد ایران کرد، نام آن را تغییر داد و گفت این یک نژاد ایرانی است. این نژاد ایرانی نیست!»

در اواخر دهه ۷۰ شمسی، ۸۵ درصد از جوجه اجداد مورد نیاز کشور از طریق مجتمع مرغ لاین آرین تأمین می‌شد اما در دهه ۸۰ شمسی سهم مرغ لاین آرین از ۸۵ درصد به کمتر از ۲درصد رسید. مهندس سید مصطفی سید مصطفوی رییس هیات مدیره کانون دانش صنعت و بازار صنعت طیور می گوید: «آمیخته آرین، دارای پتانسیل ژنتیکی قابل قبولی است. ولی ژنتیک یک موضوع کاملا پویاست و هر روز تغییر می کند. ما غفلت ۲۰ ساله ای از اصلاح ژنتیکی آمیخته آرین داشته ایم.»

عده ای از متخصصین معتقدند دلیل این کاهش سهم، ضریب تبدیل نامطلوب جوجه گوشتی آرین بعد از رسیدن به وزن یک کیلو و چهارصد گرم بود که به مرور بازار مرغ لاین آرین از بین برد و به جای آن جوجه های گوشتی اجداد دیگر نژادها بازار را گرفتند. در مقابل طرفداران آرین بر این اعتقادند که مرغی که وزن بیشتری می‌گیرد به دو علت ممکن است برای سلامت جامعه مضر باشد. اول آنکه میزان چربی بالاتری دارد و دوم آنکه برای رسیدن به وزن بالاتر نیاز به مصرف آنتی بیوتیک است. هر دوی این عوامل می توانند در افزایش بیماری های انسان موثر باشند.

خلاصه این که مرغ آرین در طی این سالیان در رقابت با سایر نژادها به حاشیه رانده شد و این حاشیه نشینی تا سال ۹۸ که طرح خودکفایی به بهانه تحریم ایران از واردات جوجه اجداد آغاز شد، ادامه داشت. تحریمی که البته ماهیت وجودی آن زیر سوال است.

پرورش نژاد بهره ور، حق مرغدار است

به گفته دکتر ارشیر نجاتی، « صنعت طیور ما صنعت بزرگی است و بخش مهمی از اقتصاد و تامین کننده امنیت غذایی کشور است. ما در برابر گفته های خود مسئولیم. تمام متخصصین اصلاح نژاد می دانند که وظیفه اصلاح نژاد، ارزان کردن محصول تولیدی است. وظیفه ما این است که در اصلاح نژاد هزینه ها را کاهش داده و تولید را طوری بالا ببریم که در نهایت محصول نهایی تولید شده ارزان تر تمام شود.»

دکتر نجاتی در ارتباط با میزان استقبال پرورش دهندگان از پرورش مرغ گوشتی نژاد آرین می گوید: «در رابطه با میزان علاقه مندی مرغدران به این سویه مرغ لاین باید بدانیم که مرغداران به دنبال پرورش سویه ای هستند که بتوانند به کمک آن تولید ارزان تر داشته باشند تا بتوانند محصول ارزان تری به مصرف کننده ارائه کنند. ولی به اعتقاد مرغدار تولید مرغ آرین صرفه اقتصادی ندارد. حتی اگر ما هم عمدا یا سهوا به اشتباه اطلاعاتی را اعلام کنیم، مرغ و تجربه مرغدار دروغ نمی گویند. این برای مرغدار کاملا مشخص است که مرغ چقدر می خورد و قیمت تمام شده آن چقدر است. در غیر این صورت برای مرغدار چه تفاوتی دارد که چه نژادی را پرورش دهد؟ برای مصرف کننده چه اهمیتی دارد که نژاد مرغی که می خرد چیست؟ برای مصرف کننده کیفیت بالای گوشت و قیمت مناسب آن اهمیت دارد. برای همین نمی توان مرغدار را به دلیل انتخاب سویه های اقتصادی تر مورد سوال قرار داد.»

دکتر نجاتی می افزاید: « ۳۰ سال پیش باید برای تولید یک کیلو گوشت مرغ ۲/۵ کیلوگرم دان مصرف می شد. در حال حاضر با اصلاح نژاد هایی که دردنیا انجام شده به ازای ۱/۳ کیلوگرم دان، مرغ ۱ کیلو وزن می گیرد. یا مثلا پیش از این مرغ در فاصله ۶۰ روز به وزن بازار می رسید ولی در حال حاضر طی ۳۰ روز و یا حتی کمتر هم مرغ را بسته به این که بخواهند با چه وزنی به بازار تحویل دهند، به وزن بازار می رسانند.»

دکتر نجاتی با اشاره به عقب ماندگی آرین از اصلاحات نژادی که در دنیا انجام شده گفت: « در حال حاضر باید دید مرغی که ما راجع به آن صحبت می کنیم در کجای این طیف قرار گرفته است. اینها اتفاقاتی است که صنعت طیور در دنیا شاهد آن است.» وی ادامه داد: «اگر مرغ آرین در مقایسه با سایر سویه ها در جایی قرار گرفته که صرفه اقتصادی دارد، این خیلی عالی خواهد بود که ما آرین را داشته باشیم و وابسته به خارج از کشور نباشیم. هیچ کس دوست ندارد که در کشور در هیچ زمینه ای به خارج از کشور وابسته باشیم. به عنوان مثال همه دوست دارند که ما در کشور خودروی ملی داشته باشیم. این باعث افتخار ماست و اشتغال زایی بالای هم دارد. ولی خودروی ملی که دو برابر سوخت مصرف می کند و نا ایمن است و با قیمت دو تا سه برابر معادل خارجی خود در سایر کشور ها فروخته شود، در مقایسه با دنیایی که خودرو با کیفیت تر، با قیمت خیلی پایین ترو به فوریت تحویل می دهند، ایجاد نارضایتی می کند.»

دکتر نجاتی با اشاره به مطالعات و تجربیاتی که در صنعت طیور دارد در ارتباط با اقبال پرورش دهندگان از سویه آرین گفت: «خود من برای اینکه به خودکفایی کشور در این زمینه کمک کرده باشم، پرورش مرغ آرین را در مزرعه خودم هم انجام داده ام. در حال حاضر اغلب مرغداران فعال در پرورش مرغ گوشتی، اتفاق نظر دارند که این سویه مرغ از نظر تجاری بین ۲۰ تا ۳۰ درصد در مقایسه با سایر سویه های دنیا عقب تر است. در حال حاضر باید دید که سیاستهای کلی دراین زمینه چیست؟ آیا تاوان این اختلاف ۲۰ تا ۳۰ درصدی را کشور می پذیرد و می پردازد؟ در صورتی که مسئولین کشور می پذیرند که به بهای خودکفایی، ما ۲۰ تا ۳۰ درصد راندمان پایین تر داشته باشیم این کار شدنی است. ولی تاوان این تصمیم را مرغدار و مصرف کننده نباید بپردازد.»

لاین آرین در تلاش برای رقابت و بقا

مهندس مصطفوی نیز در این رابطه اعتقاد دارد: « باید کار اصلاح نژاد و بهبود شرایط این مرغ را سرعت دهیم. آنچه که هم از نظر سیاستگذاران تامین کننده امنیت غذایی، و هم تولید کننده اهمیت دارد، این است که آرین بتواند با سایر آمیخته هایی که در کشور وجود داشته و دارند رقابت کرده و اقتصادی عمل کند. این خواسته بخش تولید از کسانی است که مسئولیت ارتقاء مرغ لاین آرین را بر عهده دارند.»

وی می افزاید: «بهبود شرایط تولید، بهبود شرایط تغذیه ای، ضریب تبدیل بهبود یافته متناسب با سیاستگذاری که قرار است در ارتباط با مرغ سایز انجام شود هنوز آنطور که باید و شاید اعمال نشده و باید بتوانیم همه این ها را همزمان، هماهنگ و در یک مدت زمان کوتاه انجام دهیم.»

در نهایت به نظر می رسد جدای از تمام این دعواها بر سر نژاد آرین، دستیابی کشور به فن آوری پیشرفته لاین اصلاح نژاد شده مطلوب، می تواند یک آرزو و هدف ملی باشد. ارتقاء لاین آرین توسط متخصصین داخلی و در داخل کشور، نه تنها باعث خود اتکایی کشور در یکی از زنجیره های کلیدی صنعت طیور خواهد بود، بلکه می تواند با تامین بازار منطقه، ضمن ارزآوری برای کشور به تقویت جایگاه سیاسی کشور کمک کند.

ولی نباید فراموش کرد که بهای خودکفایی کشور در تامین جوجه اجداد، نباید ساختن یک صنعت انحصاری، ضعیف و رشد نیافته دیگر، در اثر حمایتهای زیاده از حد و غیر منطقی حاکمیت باشد. آنچه اهمیت دارد، آزادی مرغدار در انتخاب نژاد جوجه ای است که مسئولیت پرورش آن را بر عهده می گیرد، و حمایت های دولت برای ترویج جوجه ریزی نژاد آرین باید از طریق فعالیت های فشرده اصلاح نژادی با هدف رقابتی کردن پرورش آن باشد.