مروری بر وضعیت تولید و پرورش ماهیان گرمابی (کپور)
ماهیان گرمابی دمای صفرتا ۳۲ درجه سانتی گراد را تحمل نموده و در دمای ۱۸ تا ۲۵ درجه سانتی گراد رشد خوبی را از خود نشان می دهند. مهم ترین گونه های پرورشی در ایران از خانواده کپور ماهیان هستند. برای پرورش ماهیان گرمابی سیستم های متنوعی وجود دارد از جمله سیستم پرورش چند گونه ای که بهترین روش به شمار می آید چون در این روش از تمامی سطوح غذایی موجود در استخر استفاده می شود و از نظر اقتصادی نیز به صرفه است.
تاریخچه پرورش کپور
اولین پرورش ماهی در دو مرکز چین باستان و امپراطوری روم شروع شد.
اولین اطلاعات راجع به تکثیر کپور از چین باستان به دست آمد.
تخم ریزی کپور معمولی پرورشی به ۴۵۱ سال قبل از میلاد بر می گردد.
اولین روش های اروپایی در قرن شانزدهم به ثبت رسیده است.
در بیشتر کشورهای اروپایی و آسیایی و در بعضی از مناطق آمریکای مرکزی، کپور معمولی مهم ترین ماهی پرورشی محسوب می شود.
ویژگی های اکولوژیک (بوم شناسی)
کپور یک ماهی گرمابی است، اما سرمای زیاد به مدت طولانی و تغییرات سریع در جه حرارت را تحمل می کند.
متابولیسم کپور و در نتیجه نیاز غذای آن، به تدریج با نزول درجه حرارت، کاهش یافته و هنگامی که درجه حرارت آب به ۴ درجه سانتی گراد می رسد توقف می یابد، توان رشد سریع که از ویژگی های انواع کپور است در آیی که دمای آن بیش از ۲۰ درجه سانتیگراد است به بهترین شکل بروز می کند.
کپور مقاومت زیادی را در مقابل تغییرات مختلف یون های آب نشان می دهد و می تواند در آب های لب شور و آب های قلیایی با pH و زندگی کند.
کپور اغلب حساسیت کمتری نسبت به تغییرات اکسیژن نشان می دهد و می تواند حتی در یک محیط آبی با تراکم اکسیژن ۴-۳ میلی گرم در لیتر به خوبی پرورش یابد.
کپور از موجودات کف زی و پلانکتون جانوری تغذیه می کند اما دانه گیاهان، گیاهان آبزی، بقایای گیاهی و غیره هم تغذیه می کند .
مهم ترین گونه های مورد پرورش در استخرهای آب شیرین و گرمابی
خانواده تاس ماهی، انواع خامه ماهی ها، خانواده مارماهیان حقیقی، خانواده ماهی های مکنده، خانواده کپور ماهیان، سوف ماهی ها و…
مهم ترین گونه های پرورشی در ایران
از خانواده کپور ماهیان هستند که در ایران دارای ۴ گونه پرورشی می باشند:
کپور معمولی
کپور ماهی های مهم چینی (کپور علفخوار یا آمور سفید ، کپور نقره ای با فیتوفاگ ، کپور سرگنده)
مشخصات ماهیان گرمابی
کپور معمولی
این ماهی ابتدا بومی آسیای مرکزی بوده اما طی قرن های متمادی به نواحی مختلف جهان گسترش طبیعی پیدا کرده و با توسط انسان منتقل شده است، فاقد دندان بر روی فک ها، ولی دارای دندان های حلقی است.
سر آن بدون فلس بوده، باله چربی در آن دیده نمی شود، حس شنوایی در این ماهی قوی است این ماهی دارای دو جفت سبیلک است که یک جفت آن طویل و جفت دیگر کوتاه هست، ماهی کپور پرورشی همه چیز خوار و به طور کلی کف زی خوار هست.
در سال اول پرورش (بهار و تابستان) از پلانکتون های جانوری تغذیه می نماید ولی به تدریج به تغذیه از جانوران کف زی می پردازد.
غذای طبیعی آن پس از یک سال، انواع جانوران کف زی و کرم های خونی هست و سایر جانوران کف زی از قبیل کرمهای کم تار، نرم تنان و نوزادهای حشرات، اهمیت کمتری را در تغذیه کپور دارند.
بیشتر بدانید: مروری بر وضعیت پرورش و تولید ماهی قزل آلا
در اواخر سال دوم پرورش (پاییزه)، ماهی کپور مقداری غذای گیاهی مصرف می کند که باعث تولید چربی در بدن می شود که برای دوره زمستانی آن موردنیاز هست.
زمان رسیدن به بلوغ جنسی در شرایط گیلان و مازندران در ماده ها ۲ تا ۳ سال و نرها ۱ تا ۲ سال و در شرایط خوزستان ماده ها ۲ سال و نرها ۱ سال است.
زمان تخم ریزی در بهار و اوایل تابستان است.
تخم ریزی به صورت دسته جمعی و در سنین و اندازه های مختلف صورت می گیرد.
محل تخم ریزی: زمین های تازه فرا گرفته شده با آب، پوشیده از علف و گیاهان آبزی است تخم ها به هم چسبیده اند و ثابت در مناطق تخمریزی قرار می گیرند.
مدت خارج شدن لارو از تخم ۴-۳ روز به طول می انجامد.
کپور نقره ای با فیتوفاگ
زیستگاه اصلی این ماهی رودخانه های چین است.
از مشخصات این ماهی داشتن فلس های کوچک نقره ای رنگ، بدن از دو جانب فشرده، دهان حالت فوقانی، دندان های حلقی یک ردیفه و یک تیغه که از نزدیکی مخرج ماهی تا پایین سر کشیده شده است.
این ماهی از پلانکتون های گیاهی (فیتوپلانکتون) تغذیه می نماید.
در ابتدا از پلانکتون های جانوری تغذیه می کند و سپس به تغذیه از پلانکتون های گیاهی و انواع جلبک های سبز آبی، جلبک های سبز و دیاتومه ها و تا اندازهای پلانکتون جانوری می پردازد.
در مناطق گرمسیری (خوزستان) ماهی نر در سن دوسالگی و ماهی ماده در سن سه سالگی بالغ می شود.
تخم ریزی در شرایط طبیعی و به صورت دسته جمعی و در آب های دارای جریان (رودخانه) صورت می گیرد تخم ها غیر چسبنده و شناور هستند، تخم ها پس از خارج شدن از بدن ماهی آب جذب کرده و به ۵-۴ برابر وزن خود می رسند لاروها بعد از ۳ تا ۴ روز از تخم خارج می شوند و پس از ۴-۳ روز شروع به تغذیه می نمایند.
کپور سر گنده
زیستگاه اصلی این ماهی نیز، رودخانه های چین است.
شبیه کپور نقرهای است، با این تفاوت که رنگ بدن آن تیره تر، باله سینه ای طویل تر و سر آن نسبتا بزرگ تر است. تیغه زیر شکم یا کیل در این ماهی کوتاه و ناقص است و تا ناحیه سر ادامه می یابد.
این ماهی از آلگهای ریسه ای و پلانکتون جانوری تغذیه می نماید.
بلوغ جنسی این ماهی در مناطق گرمسیری (خوزستان) در جنس نر ۲-۱ ساله و در جنس ماده ۳-۲ ساله هست.
تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی صورت می گیرد.
محل تخم ریزی؛ در رودخانه های س یلابی با آب گل آلود و بستر شنی است، تخمها پس از خروج از بدن ماهی به سرعت آپ جذب کرده و متورم و شناور می شوند، لاروها پس از ۱ تا ۵/۱ روز از تخم خارج می شوند و پس از ۴-۳ روز شروع به تغذیه می نمایند.
بیشتر بدانید: دانستنی های جالب درباره ماهی ها
ماهی علفخوار یا آمور سفید محل اصلی زندگی این ماهی در رودخانه آمور در کشور چین هست.
این ماهی به خاطر رشد خوب در مناطق نسبتا سرد و معتدل تا نواحی نیمه گرمسیری و امروزه در استخرهای خاکی پرورش داده میشوند.
این ماهی به طور کلی علفخوار هست. در ابتدا از پلانکتون ها جانوری تغذیه می کند و پس از آن وقتی به طول ۵/۲ تا ۳ سانتی متر رسیده به تغذیه از گیاهان آلی می پردازد.
در مناطق گرمسیری (شرایط خوزستان) ماهی نر در سن یک سالگی و ماهی ماده در سن دوسالگی بالغ میشود تخم ریزی در شرایط طبیعی به صورت دسته جمعی و در رودخانه های سیلابی با آب گل آلود و بستر پوشیده با سنگریز صورت می گیرد تخم ها غیر چسبنده اند.
خروج لارو از تخم ها پس از ۴-۳ روز صورت می گیرد و لاروها پس از ۴-۳ روز شروع به تغذیه می نمایند.
انواع سیستم های پرورش ماهیان گرمابی
سیستم پرورش متراکم
در این روش تراکم بسیار بالا و پرورش در استخرهای سیمانی و با استفاده از غذای دستی و روش تک گونه ای انجام می شود هرگونه اختلالی در کار می تواند منجر به از بین رفتن تعداد قابل توجهی ماهی یا ورشکستگی پرورش دهنده شود.
سیستم پرورش نیمه متراکم
متداول ترین روش پرورش کپور ماهیان در جهان است.
معمولا چند گونه ای انجام میشود و تغذیه ماهیان با تکیه بر تولیدات طبیعی استخر (که با کود دهی مناسب افزایش می یابد) و غذای مکمل که معمولا شامل علوفه و دانه غلات است، انجام میشود در روش نیمه متراکم احتمال ابتلا به بیماری ها نسبت به روش متراکم بسیار کمتر است.
نیازی به تعویض آب نیست و فقط جبران آب تبخیر شده کفایت می کند.
سیستم پرورش گسترده بسته به شرایط محیطی تا ۱۵۰۰ قطعه ماهی در هکتار رهاسازی می شود و ماهی ها شبیه به شرایط زندگی در طبیعت، با تکیه بر تولیدات طبیعی استخر (بدون غذای دستی) رشد می کنند.
این روش معمولا در آبگیرهای محصور، حوضچه های ذخیره آب کشاورزی و مواردی از این قبیل که نیاز به استخر سازی نیست انجام می گیرد.
سیستم پرورش تک گونه ای
این روش پرورش کمتر برای کپور ماهیان استفاده میشود، زیرا از تمامی محصولات غذایی تولید شده در استخر نمی توان استفاده بهینه نمود در این حالت برای تغذیه بر غذای دستی تکیه بیشتری می شود.
سیستم پرورش چند گونه ای
در این روش ماهی به طور توأم در یک استخر ریخته می شوند و از همه غذاهای موجود در آب (زی شناوران گیاهی و جانوری، کرم ها، حشرات و …) استفاده می شود.
معمولا چهار گونه ماهی از خانواده کپور ماهیان به این روش پرورش داده می شوند تا بهترین بازده را داشته باشند.
سیستم پرورش توأم (ماهی با اردک، برنج و میگو)
برای این کار از دستگاه های مختلفی استفاده میشود.
اردک و یا غاز را می توان به طور متراکم در قفس هایی در سطح استخر نگهداری شوند.
مدفوع این پرندگان در غنی سازی آب استخر نقش بسزایی خواهد داشت.
سیستم پرورش تک جنسی
در این روش، فقط یک جنس (نر یا ماده) پرورش داده میشود.
این روش پرورش، به ویژه در مورد کپور معمولی کاربرد فراوانی دارد. (شکل ۱)
پرورش توأم ماهی کپور معمولی با کپور ماهی های چینی در ایران
پرورش کپور معمولی توأم با کپور چینی در آبهای داخلی به سه طریق انجام می گیرد:
پرورش ماهی در استخرهای خاکی به صورت متراکم با استفاده از غذای دستی با روش پرورش توام که میانگین تولید ۵/۲ تا ۳ تن در هکتار هست.
در منابع آبی طبیعی به ویژه آبگیرها پرورش ماهیان گرمابی به طور نیمه متراکم با کمک حداقل مواد غذایی دستی که میانگین تولید آن ۱ تن در هکتار است.
در حالی که پرورش ماهی در دریاچه های طبیعی و منابع آبی پشت سدها به صورت غیر متراکم و بدون غذای دستی انجام گیرد، میانگین برداشت ماهی حدود ۲۰ کیلوگرم در هکتار خواهد بود.
آماده سازی و بارورسازی استخرهای پرورش ماهیان گرمابی
جهت بالا بردن توان استخرها به منظور تولید غذای زنده، مفید است که استخر به مدت یک سال خشک و نگهداری شود.
در طی این مدت مواد آلی می توانند تجزیه شوند و باکتری های بیماری زا و انگل ها از بین خواهند رفت.
همچنین ماهیان هرز از استخر حذف خواهند شد و خاک کف استخر تجدید حبات می کند خشک کردن استخر به منظور اطمینان از موفقیت محصول آینده بسیار بااهمیت است.
اگر استخر به مدت چند سال در معرض آب قرار گیرد، تولیدات زیستی استخر به طور فراوانی کاهش می یابد، بیماریهای ماهی ها شیوع پیدا می کنند و شرایط زیستی استخر ناپایدار می شود.
بیشتر بدانید: تأثیر پروبیوتیک ها در سیستم ایمنی ماهی
این خشک کردن موقتی استخر به دلیل ضروری بودن افزایش محصول همه جانبه مزرعه، قابل توجه است. بعد از تخلیه، استخرها را باید خالی نگه داشت تا فرصت ترمیم استخر و افزایش تولیدات کف استخر فراهم شود.
ترمیم دیواره، خروجی و ورودی استخرها باید به عنوان یک اولویت مدنظر قرار گیرد.
هدف اصلی از آماده سازی استخر، ضدعفونی کردن و بهبود کیفیت خاک استخر با استفاده از آهک است.
این کار با دست با تراکتور (ماشین) انجام می شود.
بعد از آماده سازی کف استخر می توان آن را آبگیری نمود حداکثر میزان نیاز به آب، در زمان آبگیری اولیه هست.
آب موردنیاز مزارع از منابع مختلف تهیه می گردد که عبارت اند از:
آب های جاری نظیر جویبارها و رودخانه ها، آب های زیرزمینی مثل آب چاه با چشمه، آب باران، این کار در اوایل بهار (شرایط معمول) صورت می گیرد.
برای پر کردن استخر باید آب آن را از یک توری یا یک شبکه عبور داد که اندازه چشمه های آن در حدی کوچک باشد که مانع از ورود ماهیان وحشی شود.
میزان تولید ماهیان گرمابی در ایران و جهان
کشور چین حدود ۴۴ درصد از تولیدات ماهیان گرمابی را در سال ۲۰۰۲ به خود اختصاص داده است که میزان تولید آن ۱۲۶۷۹۸۶۸ تن هست. (نمودار۱)
استان های برتر ایران در زمینه پرورش ماهیان گرمابی
میزان تولید استان های برتر ایران در بخش ماهیان گرمابی در جدول شماره ۱ نشان داده شده است.
بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان شیلات ایران در سال ۱۳۹۳، استان های مازندران، خوزستان و گیلان به ترتیب استان های برتر در زمینه تولید ماهیان گرمابی معرفی شدند.
استان خراسان رضوی با توجه به موقعیت خاص اقلیمی، در سال ۱۳۹۳ میزان ۸۵۱ تن تولیدات ماهیان گرمابی داشته است که نسبت به آمار سال قبل ۲ تن کاهش نشان می دهد.
آرزو باوفا/ مهندسی شیلات دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست
فصلنامه علمی-تخصصی رویان/سال سوم/شماره چهاردهم/پاییز۹۶
منبع: دامیران
نویسنده: آرزو باوفا
لینک کوتاه مقاله: daamiran.com/?p=8114
برای ورود به بانک مقالات دامیران کلیک کنید
