آشنایی با نژادهای گوسفند بومی ایران

براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی در سال ۱۳۹۲ جمعیت گوسفند بومی در کشور ۴۶ میلیون راس می­باشد که در قالب ۲۸ نژاد متنوع قرار گرفته اند.

پرورش گوسفند در ایران رونق بسیاری دارد که از عوامل آن می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گوسفندان قادرند شرایط مختلف اقلیمی را تحمل کنند.
• گوسفندان دارای انواع مختلف فراورده های تولیدی از قبیل گوشت، شیر، پشم، کود و پوست هستند که در تمام فصول استفاده میشود.
• امعا و احشای گوسفند هم در کشور بازارپسندی خوبی دارد.
• ذائقه ایرانی ها به گوشت گوسفندی عادت یافته است و طبع گرم آنرا می­پسندند.
• رونق جامعه عشایری در ایران که شغل اصلی آنها گوسفند داری است.
• اعتقادات مذهبی مردم نسبت به قربانی کردن گوسفندان و همچنین عقیقه کردن.
• تولید قالی پشمی که صنعت دستی رایج در جایجای کشور است.
• بازار پسندی لباس های پشمی در کشور.
• اهمیت و غنای کود گوسفندی در زراعت.

با وجود اینچنین دلایلی می­توان پی به این برد که شناخت و پرورش گوسفند در ایران از چه اهمیت بالایی برخوردار است.

امروزه  ورود نژاد های خارجی و نسل کشی از آنها رایج تر است بنابرین هم نژاد های اصیل کشور دچار کم توجهی شده اند هم با جفت اندازی های بین نژادی، وجود یک گوسفند خالص کمتر رخ میدهد.

اما با وجود همه این ها می­توان نژادهای بومی را به سه دسته تقسیم کرد:

1. گوسفندان دنبه دار: عمده گوسفندان ایرانی در این دسته قرار دارند . این نژاد ها دارای غده بزرگ ذخیره چربی در انتهای بدن هستند. شکل و اندازه دنبه در نژاد های مختلف متفاوت است.
2. گوسفندان نیم دنبه: زائده کوچکی از چربی در جای دنبه قرار دارد که بیشتر شبیه دم حیوان است مثلا در نژاد قره گل، دالاق (آتابای) این نوع از دنبه وجود دارد.
3. گوسفندان بدون دنبه: تنها نژاد ایرانی بدون هیچ گونه زائده چربی نژاد کوچک زل مازندرانی است.

بیشتر بدانید: مروری بر بیماری های متابولیک گوسفندان و بز

اکنون نژادهای بومی ایرانی را به طور یک به یک مورد بررسی قرار می­ دهیم:

گوسفند بومی نژاد لری بختیاری

یک نژاد گوشتی پشمی می­باشد، بومی استان چهارمحال و بختیاری هستند، بزرگ جثه ، دنبه دار و دنبه انقدر بزرگ که حتی ممکن است تا زیر مفصل خرگوشی هم بیاید، پشم و پوست سفید رنگ، فنوتیپ های دیگر این نژاد سیاه و قهوه­ای رنگ است.

دارای لکه های به رنگ قهوه­ای روشن یا تیره در سر و صورت و دست و پا، دارای یک دسته مو روی سر که به آن اصطلاحا کاکل میگویند.

مراتعی که در ایران چرای آزاد این نژاد را دارند کوه های زاگرس تا حوالی اصفهان و سمیرم به عنوان ییلاق و دشت خوزستان به عنوان قشلاق است.

گوسفند بومی نژاد مهربان

نژاد گوشتی است، نژاد غالب استان همدان، همینطور در استان های همجوار به خصوص در مراتع غربی استان کرمانشاه، جثه بزرگی دارد.

پشم در آغاز تولد قهوه ای است و در دام بالغ رنگ آن نخودی تیره یا قهوه ای روشن می­شود.

بره ها تا یک سالگی در سر و گردن و دست وپا پشم ندارند و رنگ این قسمت ها قهوه­ای کاملا تیره است، دنبه دار است و دنبه بسیار بزرگ دارند، هر دو جنس نر و ماده بدون شاخ هستند.

گوسفند بومی نژاد کردی خراسانی

نژاد گوشتی پشمی می باشد، شمال استان خراسان شمالی در شهرستان شیروان مستقر هستند که یک مکان سردسیری به حساب می­ آید.

به دلیل مقاومت بسیار خوب در اقلیم های دیگر هم به خوبی رشد می­کند.

پشم در بدو تولد قهوه­ای خرمائی است ولی با افزایش سن رنگ روشن تر می­شود، جثه نیمه سنگین به حساب می­آید.

پوزه ای کشیده و بدون تحدب دارد، دنبه گرد بزرگی دارند که حالت شکاف دار است و دنبالچه در بالای این شکاف قرار دارد.

چشم ها حالت برجسته ای است، معمولا نه نر و نه ماده شاخ ندارند.

بیشتر بدانید: گوسفند دریایی حیوانی شگفت انگیز با توانایی فتوسنتز

گوسفند بومی نژاد کردی کردستان و ایلام

نژاد گوشتی است، سازگار با اقلیم کوهپایه ای و سرد، جثه ای بزرگ با ارتفاع ۸۰ سانتیمتر با پاهای کشیده بلند و قوی، رنگ سفید شکری، دست و پا و صورت به رنگ سیاه با لکه هایی به رنگ بدن.

دنبه بزرگ گرد که تا زیر مفصل خرگوشی آمده است با شکافی عمیق، دنبالچه مخروطی در وسط دنبه.

گوسفند ایرانی نژاد افشاری

نژاد گوشتی، بومی استان زنجان و بخش هایی از آذربایجان و کردستان، به دلیل شیر زیاد این نژاد بره ها معمولا شیر زیاد دارند.

در نتیجه پتانسیل رشد خوبی هم دارند، این مسئله باعث شده اکثر دامداران به این نژاد توجه داشته باشند به همین دلیل این نژاد در اقصی نقاط کشور دیده می­شود.

بره در بدو تولد پشم قهوه ای تیره دارد ولی با افزایش سن رنگ آن روشن تر شده و قهوه ای یک دست می­شوند اما در زیر گردن و دست و پا پشم ندارند و پوست بدن در این نواحی تیره تر است.

دنبه دولپی دارند که مثل سفره پهن شده است، دنبالچه بلند قرمز رنگ در انتهای دنبه وجه تمایز این نژاد با سایر نژادهاست، هر دو جنس فاقد شاخ می­باشند. اکثرا زیر گلو منگوله دارند.

گوسفند بومی نژاد سنگسری

نژاد گوشتی پشمی است، بومی استان سمنان است، به صورت کوچی پرورش می­یابند به این صورت که فیروزکوه ودماوند ناحیه ییلاقی و سمنان و ورامین ناحیه قشلاقی است.

رنگ های متنوع سیاه و قهوه­ای روشن یا تیره و کبود دارند، جثه متوسط، دنبه نسبتا کوچک با دنبالچه بسیار کوچک، شاخ ندارند وی بعضی نر ها زائده شاخی کوچکی دارند.

بیشتر بدانید: بیماری انگلی خونی تیلریوز

گوسفند بومی نژاد لری

نژادی گوشتی پشمی است، بومی استان لرستان، چون پیشانی پرپشمی دارند به این نژاد کاکل وند هم می­گویند، بزرگ جثه است.

سر بزرگی دارند که تحدب خاصی در پیشانی دارد، دست و پای کشیده و قد بلند، دنبه بزرگی دارند که شکاف کوچکی دارد و اصطلاحا دوفاق است.

انقدر دنبه بزرگ است گاهی تا ۱۰ کیلوگرم هم می­رسد، قوچ این نژاد شاخ دارد.

پشم سفید، لکه های قهوه ای در اطراف چشم و گوش و مفاصل دست و پا، با افزایش سن رنگ پشم از سفید به حالت شکری تبدیل می­شود.

گوسفند بومی نژاد عربی

نژاد گوشتی است، در ناحیه حاشیه غربی و جنوبی جلگه خوزستان بومی است، گوسفند متوسط الجثه ایست، در شمال خوزستان این نژاد را با لری بختیاری آمیخته کردند که نام این نژاد دورگه دراجه است.

سقید مایل به زرد یا نخودیو همینطور ممکن است سیاه و خاکستری باشند، چشم عینکی خاص این نژاد است که حلقه ای سیاه دور چشم سبب ایجاد آن شده است.

دنبه متوسط ولی به نسبت جثه تقریبا بزرگ است و دنبالچه بزرگی روی آن قرار دارد، قوچها دارای شاخ می­باشند، فرم رنگی و بدنی دام به صورتی است که نسبت به تابش نور خورشید مقاوم است.

گوسفند بومی نژاد مغانی

نژادی گوشتی است، دشت مغان آذربایجان شرقی مرکز این دام است، رنگ غالب سفید شکری است، جثه متوسطی دارد، سر نسبتا کوک و ظریف است.

چشم کاملا صاف است و بیرون زدگی ندارد، سرو صورت و زیر گردن و دست و پا بدون پشم ست، دنبه کوچک به طور متوسط ۳ کیلوگرمی دارد.

بیشتر بدانید: پرواربندی گاو و گوساله گوشتی، اصول و قواعد

گوسفند ایرانی نژاد لک قشقایی

نژادی گوشتی است، بومی استان کهلکیلویه و بویراحمد و فارس و بوشهر است، مقاومت خیلی خوبی به شرایط سخت محیطی دارد به همین دلیل عشایر به این نژاد علاقه دارند.

بره متولد شده کاملا قهوه ای است بعد از ۶ ماهگی به رنگ شکری تبدیل می­شود ولی سر و صورت و دست و پا قهوه ای می­ماند، دنبه تقریبا کوچک و بالاتر از مفصل خرگوشی دارای شکاف دوفاقی.

گوسفند بومی نژاد فشندی

نژاد گوشتی است، بومی استان تهران است و به شکل روستایی و نیمه کوچ نگهداری می­شود، جثه متوسطی دارد، رنگ آن کرم تا قهوه ای است، دست و پا و سر تیره ترند، سر حیوان نوار سفید رنگی دارد

قوچ و میش هر دو هم می­توانند شاخ داشته باشند هم نداشته باشند، دنبه متوسط دارای شکاف و دنبالچه ای بلند دارند.

گوسفند بومی نژاد آتابای

بومی استان گلستان است که بیشترین فراوانی را در ترکمن صحرا دارد، نژاد نیم دنبه است، دنبالچه در انتها یک حالت s مانند دارد که به این ساختار نیم دنبه می­گویند.

رنگ پوشش بره متولد شده سیاه است، با افزایش سن پشم شکری رنگ می­شود، هر دو جنس عموما بدون شاخ هستند، در زبان محلی به آن دالاق هم می­گویند.

بیشتر بدانید: کمی درباره دامپزشکان و بازار کار دامپزشکی

گوسفند بومی ایرانی نژاد بلوچی

نژاد پشمی گوشتی است، بومی استان سیستان و بلوچستان،خراسان جنوبی،خراسان رضوی،کرمانو بخش هایی از اصفهان و یزد، ۶۵ درصد جمعیت گوسفندان شرق کشورند.

پشم در این نژاد به اندازه گوشت مهم است، جثه کوچکی دارد و دنبه این نژاد هم کوچک است.

بنابراین با راهپیمایی های طولانی کاملا سازش دارد، این نژاد به خوراک کم کیفیت و آب کم هم بسیار مقاوم است و در مناطق کویری به خوبی زندگی می­کنند، پشم سفید رنگ پر پشت.

لکه سیاه رنگ روی پوزه و چشم و انتهای دست و پا دارند، هر دو جنس فاقد شاخ هستند، بینی باریک و سر کوچکی دارند.

پشم این حیوانات به دلیل کاملا سفید بودن، استحکام،طول الیاف بیش از ۱۰ سانتیمتر و داشتن ۵۰ عدد تجعد دراین مقدار از مو که باعث خاصیت ارتجاعی میشود و همچنین قطر مناسب یکی از بازارپسندترین پشم هاست.

گوسفند بومی نژاد فراهانی

نژاد گوشتی است، بومی استان مرکزی به خصوص فراهان و آشتیان است، پشم سفید تا نخودی رنگ، دور پوزه و چشم و انتهای دست و پا سیاه رنگ است، دنبه گرد و یکپارچه با دنبالچه ای گرد رویش دارد.

گوسفند ایرانی نژاد کرمانی

نژادی پشمی گوشتی است که پشم آن با اهمیت است. واریته ای از همان نژاد بلوچی است و شباهات بسیاری به آن دارد، بیشترین جمعیت این نژاد در کرمان است.

پشم سفید، لکه های سیاه دور چشم و پوزه، مثل بلوچی کاملا با کویر سازگار است، قوچ این نژاد شاخ دار است، پشم آن در قالی معروف کرمان استفاده می­شود.

بیشتر بدانید: آشنایی با شغل و تاریخچه دامپزشکی

گوسفند بومی نژاد ماکوئی

نژادی گوشتی است، بومی استان آذربایجان غربی است، از معدود نژاد هایی که خلوص خود را حفظ کرده و با دیگر نژاد ها تلاقی پیدا نکرده است، اکثر گوسفندان این استان ماکویی هستند.

رنگ بدن سفید با لکه های خاص سیاه روی پوزه، دور چشم، گوش، زانو و بخلوق دارد، زیر شکم هم پشم دارند، جثه متوسط و دنبه گرد و کوتاهی دارند.

بهره تولیدی خوبی از نظر گوشت و پشم و شیر دارند اما اصولا گوسفند گوشتی هستند،قوچ معمولا شاخدار و میش معمولا بون شاخ است.

گوسفند ایرانی نژاد کلکوهی

نژاد گوشتی پشمی است، در منطقه کلکو بین قم و ورامین، پشم سفید مابل به نخودی، دور پوزه و چشم و انتهای دست و پا سیاه رنگ است، ایلیاتی های همین منطقه از این گوسفند استفاده می­کنند.

گوسفند بومی نژاد زل

نژاد گوشتی است، تنها نژاد بدون دنبه کشور، بومی استان مازندران است، به جای دنبه زائده کوچک دنبالچه ای دارد، جثه کوچکی دارند.

رنگ متنوع از قهوه ای گرفته تا سیاه و شکری و نخودی دارند، مرغوب ترین واریته این نژاد شیوا نام دارد که رنگ آن شکری حنایی است و بیشترین فراوانی را در گله های زل دارد.

بیشتر بدانید: بیماری آنتروتوکسمی یا قلوه نرمی

گوسفند ایرانی نژاد شال

نژاد گوشتی شیری است، در هر دوره شیردهی ۱۰۰ الی ۱۲۰ کیلوگرم شیر تولید می­کند، بومی قزوین است، شاخ در هیچکدام از جنس ها وجود ندارد، لکه ای سفید روی پیشانی دارد.

بقیه بدن پشم خاکستری دارد و دست و پا قهوه ای تیره یا سیاه است، البته در بدو تولد بدن یک دست سیاه رنگ است. درصد دوقلوزایی و رشد روزانه خیلی خوبی دارد اما نژاد به نسبت حساسی است.

گوسفند بومی نژاد قزل

نژاد گوشتی شیری است، زیستگاه اصلی آذربایجان غربی است، قزل یعنی قرمز که به دلیل رنگ پوست قرمز این نژاد است، رنگ قهوه ای هم در فنوتیپ های دیگر دیده می­شود.

رنگ ناحیه های بدون پشم کمی پررنگ تر است، قزل اصیل روی صورت لکه ای سفید دارد و همچنین شاخ ندارد و زیر گلو هم منگوله دارد، سر به نسبت بقیه نژاد ها کوچک تر است، دنبه بزرگ با دنبالچه بلند که حتی ممکن است به زمین کشیده شود.

گوسفند بومی ایرانی نژاد قره گل ها

نژادی پوستی است که پوشش خارجی فر دارد که لباس ها و کلاه های مخصوصی از آن ساخته می­شود که سه سویه مهم دارد:

سرخس یا قره گل سیاه که بره کاملا سیاه است و با افزایش سن پشم ها خاکستری میشوند بومی خراسان هستند

قره گل خاکستری یا کبود شیراز که بومی فارس هستند، معروف ترین نژاد پوستی دنیا هستند، سه رنگ کبود (سوز) و سیاه (ملحه) و قهوه ای (بور) دارند.

قهوه ای ها در طول زندگی تغییر رنگ نمی­دهند و سیاه ها مقاومت محیطی بیشتری نسبت به بقیه دارند

زندی که یک سویه دیگر از قره گل هاست، با این که خواستگاه آنها فارس است ولی چون گوسفندان خوبی برای مراتع متوسط و فقیر هستند امروزه  به صورت عشایری یا نیمه عشایری در استان های تهران و قم که مراتع خوبی ندارند از این گوسفند استفاده میشود.

بره های سیاه رنگ با افزایش سن یا سیاه می­مانند یا قهوه ای میشوند ولی در هر حال دستها و پاها همواره سیاه می­مانند، وزن دنبه کمی دارند و هر دو جنس بدون شاخ هستند.

منبع: دامیران

لینک کوتاه مقاله: daamiran.com/?p=4149

برای ورود به بانک مقالات دامیران کلیک کنید