ویژگی های یک گاو شیری خوب
زمانی که قصد خرید دام دارید به چه مسائلی توجه می کنید؟
آیا می دانید یک دام خوب باید چه خصوصیت هایی داشته باشد؟
البته تمام دامداران، نشانه های یک دام خوب را میدانند، ولی آیا از مقدار اهمیت هر یک از این نشانه ها هم آگاهی دارید؟
آیا مهم ترین نشانه و اندازه آنها را می دانید؟
در این مطلب سعی شده شما را در خرید یک گاو شیری خوب و پر محصول یاری کنیم.
همچنین مهم ترین نشانه های یک گاو شیری خوب را به شما معرفی کنیم.
به این ترتیب، با خرید دام خوب و پر محصول هم تولید خوبی خواهید داشت و هم دام های نامطلوب و کم محصول خود را کم کم با دام های پر محصول عوض کرده و نژاد گاو شیری های خود را اصلاح می کنید.
نشانه های عمومی گاو سالم
قبل از خرید گاو شیری باید از بیمار نبودن آن اطمینان پیدا کنید، باید توجه کنید که گاو شیری موردنظر به طور مرتب واکسینه شده است و کارت بهداشت دارد.
یک گاو شیری سالم، تحرک کافی، چشمان شفاف، درشت و براق ، موهای براق و تمیز، گوش برجسته و سیخ، پوزه صاف و مرطوب و لب های گشاده دارد.
دقت کنید که حرکت های غیرعادی گاو شیری را با تحرک و شادابی آن اشتباه نگیرید. گاو را حرکت دهید تا از مناسب بودن فاصله سم ها، راه رفتن منظم گاو و لنگ نزدن آن مطمئن شوید.
ویژگی های اختصاصی گاو شیری
۱) قد و قامت (اندازه قد) گاو شیری :
خوب است بدانید که قد حیوان اثری در شیردهی آن ندارد.
ولی گاو شیری کوچک و ضعیف به علت این که نمی تواند غذای بیشتری بخورد و در تلقیح مصنوعی به اسپرم های خوب، جواب نمی دهد، برای نگهداری مناسب نیست.
درهرصورت گاوها را به سه دسته تقسیم می کنند:
۱ – قد بلند به ارتفاع ۱۵۰ تا ۵/۱۴۷ سانتی متر
۲- قد متوسط به ارتفاع ۱۴۰ تا ۵/۱۳۷ سانتی متر
٣- کوتاه قد به ارتفاع ۱۳۰ تا ۵/۱۳۷ سانتی متر
۲) عمق بدن گاو شیری :
عمق بدن گاو شیری را با خط کش های مخصوص (کولیس) اندازه گیری می کنند.
ولی با دیدن ظاهر گاو نیز می توان به عمق بدن آن پی برد.
به طوری که هرچه فاصله چاله شیر تا آخرین دنده از قسمت عقبی حیوان بیشتر باشد، آن حیوان غذای بیشتری می تواند بخورد و قدرت تولید بالاتری دارد.
البته این صفت رابطه مستقیمی با میزان تولید شیر ندارد، ولی در عمر اقتصادی و توانایی گاو برای تولید بیش تر اثر دارد.
۳) زاویه دار بودن بدن در منظر پشتی :
این صفت به طور مستقیم با شیرواری گاو رابطه دارد.
زاویه دار یعنی هر وقت از عقب حیوان به سمت سرش نگاه کنیم، یک زاویه نیز که در سمت پایانی کردن باریک تر می شود، ببینیم.
هرچه این زاویه تیزتر باشد، دام از نظر خصوصیت های شیرواری، وضعیت بهتری دارد.
البته باید توجه داشته باشید که نباید این صفت را با لاغری گاو شیری اشتباه گرفت.
زاویه گاو در منظر پشتی نشان می دهد که این گاو سر و گردن کشیده، دنده های برجسته و ظریف و بدنی کشیده و موزون دارد.
در حقیقت کمر صاف، محکم و قوی، گردن نازک و کشیده، نداشتن غبغب و زاویه دار بودن گلو موجب به وجود آمدن چنین زاویه ای شده است .
۴) عرض و زاویه کپل گاو شیری :
عرض کپل رابطه مستقیمی با زایمان آسان و به دنیا آمدن گوساله سالم و درشت دارد.
هر چه عرض کپل گاو شیری بیشتر باشد، بهتر است.
برای دانستن عرض کپل، کافی است که فاصله دو استخوان مفصل خاصره راست و چپ گاو را اندازه گیری کنیم.
فاصله این دو، نشان دهنده عرض کپل گاو شیری است.
نکته مهم دیگر این است که زاویه کپل گاو باید یک شیب ملایم از سمت برجستگی مفصل ران به استخوان ورکی پایین گاو داشته باشد.
برای اندازه گیری این زاویه باید به استخوان مفصل ران گاو توجه کنید.
شیب آن را نسبت به محل پین گاو بررسی کنید.
شیب بالاتر و شیب پایین تر برای گاو شیری مناسب نیست و موجب ناراحتی هایی در تولید مثل و خروج ناقص ترشح های رحمی گاو می شود.
همچنین ظریف بودن و یکنواختی دم از محل اتصال تا انتها، نشان دهنده شیرواری گاو است.
۵) پاها و شکل قرار گرفتن آنها :
پاهای جلو: پاهای جلو باید مستقیم و بدون خمیدگی به بدن وصل شده باشند و بیش از حد بلند یا کوتاه نباشند.
همچنین فاصله دو پا، نشان دهنده عرض سینه است، عرض سینه متوسط و یا بیش از حد متوسط در عمر اقتصادی حیوان و شیرواری گاو اثر دارد.
پاهای عقب :
خوب است بدانید که وضعیت دو مفصل خرگوشی گاو در شیرواری آن اثر دارد.
به طوری که هرچه مفصل پاهای عقب گاو ظریف تر باشد، گاو شیر وارتر است.
به علاوه پاهای عقب گاو در منظر پشتی باید مستقیم و بدون انحراف به داخل بدن وصل باشند.
به طوری که بتوان مستطیلی را بین دو پای عقب گاو رسم کرد.
اگر دو مفصل پاهای عقب گاو به هم نزدیک و پاها و سم ها به بیرون منحرف باشند، کم ترین ارزش را به آن گاو میدهند.
حال آنکه پاها باید بدون انحراف و مفصل های خرگوشی باید با ران، پاها و سم ها، موازی باشند.
اگر پاهای گاو را از پهلو نگاه کنید، باید مفصل های خرگوشی پاهای عقب داسی شکل باشند.
البته باید توجه کنید که گاهی ممکن است گاو به دلیل اشکال در لگن و یا عفونت، سم ها و پاهای خود را به داخل کج کند؛
بنابراین نباید این موضوع را با خمیدگی داسی شکل پاهای عقب اشتباه گرفت.
۶) ارتفاع پستان عقبی :
این ارتفاع نشان دهنده ظرفیت تولید شیر در گاو است.
برای بررسی این صفت کافی است فاصله زیر فرج دام را تا محل اتصال پستان به بدن گاو اندازه بگیرید.
هرچه این فاصله کمتر باشد، بهتر است.
۷) عمق پستان گاو شیری :
عمق پستان یعنی بررسی وضعیت کف پستان (به غیر از نوک آن) با مفصل خرگوشی پاهای عقب.
البته درست است که هر چه پستان بزرگتر باشد، شیر بیشتری را در خود جای می دهد؛
ولی یک پستان با عمق بیشتر (حجیم تر) ، زودتر به زخم و ورم پستان آلوده میشود بنابراین در بررسی این صفت باید به سن دام توجه کرد، به طوری که هرچه سن دام بالاتر رود، عمق پستان بیشتر می شود.
در تلیسه ها باید کف پستان نسبت به مفصل خرگوشی، حدود ۳ انگشت (۵ سانتی متر) بالاتر قرار گرفته باشد .
۸) نگهدارنده پستان های گاو شیری (لیگامن ها):
نگهدارنده ها در حقیقت رباط های وسطی محفظه پستان هستند.
این رباط ها چنان در منظره پشتی قرار گرفته اند که به نظر می آید محفظه پستان به دو قسمت تقسیم شده است.
رباطها در حقیقت نگه دارنده های اصلی و اولیه پستان هستند.
همچنین عامل مهمی در نگه داشتن پستان در محل اصلی خود هستند.
اگر نگه دارنده پستان ضعیف باشد، پستان به حالت شل و پاندولی در می آید.
در نتیجه طول عمر اقتصادی گاو کم میشود؛ بنابراین هنگام خرید یک گاو شیری باید توجه داشت که در منظره پشتی در حالی که پستان پر از شیر است، وسط پستان گاو، خط وجود داشته باشد.
همچنین این خط و شکاف بین پستانی، عمیق و سراسر پستان را فراگیر باشد.
بعلاوه اتصال های پستان جلو اینطور تعریف می شود که پستان باید قوی و کمی کشیده باشد و دارای انحنا به طرف بالا بوده و به طور موزونی به بدن اتصال داشته باشد.
۹) عرض پستان گاو شیری :
هرچه عرض پستان گاو بیشتر باشد، دام قدرت شیرواری بهتری دارد. همچنین طول عمر اقتصادی آن نیز زیاد است .
برای بررسی این صفت، در محل اتصال پستان به بدن و برگشتگی موهای دو طرف پستان، فاصله دو طرف پاهای آن را اندازه گیری می کنند.
توجه کنید که هنگام بررسی این صفت نباید گاو بدشکل ایستاده باشد و پاهای عقب آن از هم باز باشد.
۱۰) اندازه سر پستانک ها :
یکی از مواردی که باید هنگام خرید گاو شیری بسیار به آن توجه شود، اندازه سر پستانک های گاو است.
برای بررسی آنها باید طول سر پستانک و وضعیت آن ها را از جلو و عقب و پهلوی حیوان اندازه گیری کرد.
چند حالت غیر طبیعی در پستانک وجود دارد که باید به أنها توجه کرد. این حالت ها عبارت اند از:
الف – پستانک ها نباید به شکل پستانک های بز باشند و به اصطلاح بزی نباشند.
ب – پستانک های خیلی قطور به درد شیردوشی نمی خورند.
ج – سوراخ پستانک ها نباید بیش از حد ریز و یا گشاد باشند.
اندازه مناسب برای سر پستانک های جلو حدود ۵ تا ۶ سانتی متر و برای سر پستانک های عقب ۴ تا ۵ سانتی متر است؛
یعنی باید سر پستانک های جلو کمی بلندتر ازسر پستانک های عقب باشد.
علاوه بر اندازه پستان، باید توجه داشت که پستان های گاو شیری ورم کرده و گرم تر از حد معمول نباشد.
همچنین رنگ آن غیرعادی و زخمی نباشد.
اگر به گاو مشکوک هستید، کمی از شیر آن را در یک فنجان، ظرف یا پارچه سیاه بدوشید و بررسی کنید تا مواد ریز خارجی و غیرطبیعی در آن دیده نشود.
به این روش، آزمایش فنجان سیاه گفته می شود؛
زیرا در پارچه یا ظرف سیاه، عامل های ریز حاصل از فعالیت باکتری ها و میکروب ها به سادگی دیده میشوند.
۱۱) محل قرار گرفتن سر پستانک های جلو و عقب:
هنگام بررسی این صفت باید به شکل قرار گرفتن نوک پستانک ها و محل آنها نسبت به محفظه پستان دقت کرد.
اگر سرو نوک پستان ها بیش از حد به هم نزدیک و یا از هم دور باشند، غیر طبیعی است.
برای بررسی محل قرار گرفتن سر پستانک ها باید کل پستان گاو را به ۴ قسمت تقسیم کنیم،
به طوری که نوک هر پستان باید در وسط هریک از این ۴ قسمت قرار گرفته باشد،
همچنین فاصله نوک پستان ها نسبت به هم مساوی و متناسب باشد.
خلاصه مطالب
۱) هنگام خرید گاو شیری ابتدا باید دقت کرد که دام بیمار نباشد و واکسن های لازم به آن تزریق شده باشد.
۲) عرض کپل گاو شیری هرچه بیشتر باشد، بهتر است.
۳) هرچه پاهای عقب گاو، ظریف تر و زاویه آنها داسی شکل (بسته تر) باشد، مناسب تر است.
۴) باید توجه داشت که پستان گاو، بیش از حد عمیق نباشد. چون در این صورت، پستان گاو زودتر به انواع بیماری ها از جمله ورم پستان مبتلا می شود .
۵) باید توجه داشت که در بررسی سر پستانک های گاو شیری، سر پستانک های جلو کمی بلندتر از سر پستانک های عقب باشد.
۶) آزمایش فنجان سیاه، بهترین و آسان ترین روش برای بررسی آلودگی شیر به میکروب و عامل های خارجی است.
۷) سر پستانک های گاو باید در مرکز هر ۴ قسمت پستان گاو قرار گرفته باشد.
چند نکته مفید
قبل از خرید گاو شیری، از سالم بودن گاو مطمئن شوید.
توجه کنید که گاو موردنظر به طور مرتب واکسینه شده و کارت بهداشت داشته باشد.
در زمان خرید گاو شیری باید به ویژگی های اختصاصی حیوان توجه کافی کرد عرض کپل گاو رابطه مستقیمی با زایمان آسان و به دنیا آمدن گوساله سالم و درشت دارد.
هرچه مفصل پاهای عقب گاو ظریف تر باشد، گاو شیروارتر است .
هرچه ارتفاع پستان عقبی گاو کمتر باشد، بهتر است .
اگر نگه دارنده پستان ها (رباط ها) ضعیف باشند، پستان ها شل شده و طول عمر اقتصادی گاو کم میشود .
اندازه مناسب برای سر پستانک های جلو حدود ۵ تا ۶ سانتی متر و برای سر پستانک های عقب ۴ تا ۵ سانتی متر است.
سعید فدایی/ دانشجوی دکتری تخصصی تغذیه دام دانشگاه فردوسی مشهد
نشریه علمی – تخصصی رویان سال سوم / شماره دوازدهم بهار ۹۶
